Lax- og silungur hefur verið nytjaður hér á landi frá landnámi, fyrst sem matarkista en síðustu áratugi sem stangveiðisport. Óhætt er að flokka þessa fiskistofna sem verulega verðmæta náttúruauðlind enda voru bein, óbein og afleidd áhrif stangveiða á laxi og silungi á þjóðarbúið metin árið 2004 á allt að 9 milljarða (Hagfræðistofnun Háskóla Íslands, 2004) og aftur árið 2009 á 15 milljarða (Sigurbergur Steinsson, 2010).
Stærstur hluti þess er vegna laxveiði enda eru laxveiðileyfi mun dýrari en silungsveiðileyfi og þeim fylgir hærra þjónustustig. Náttúrulegar laxveiðiár eru að mestu fullnýttar og því vart meiri vaxtar að vænta þar. Margar silungsveiðiár eru vannýttar og hefur talsverður vöxtur hefur verið í sölu á silungsveiði til erlendra veiðimanna síðustu árin. Nýting í silungsveiðiám við Eyjafjörð er að meðaltali um 40% sem þýðir að allt að 3.000 veiðidagar eru óseldir á svæðinu ár hvert (Jón Benedikt Gíslason, 2010). Ef miðað er við að allir þeir dagar væru seldir til veiðimanna utan svæðis, að jafnan væru tveir um stöng, veiðimenn keyptu gistingu í eina nótt fyrir hvern veiðidag og stór hluti þeirra nýtti sér leiðsögn, gætu tekjur numið 100-200 milljónum ár hver. Ónýtt sóknarfæri virðast því vera í þessum geira ferðaþjónustu og ekki hvað síst á Eyjafjarðarsvæðinu. Skv. könnun Hagfræðistofnunar frá árinu 2004 var hlutfall íslenskra stangveiðimanna í hópi einstaklinga á aldrinum 18-69 ára 31,5% samanborið við 50% í Noregi. Hækki hlutfall íslenskra stangveiðimanna á næstu árum, auk meiri sóknar erlendis frá, mun það koma fram í aukinni sókn í silung. En aukinni sókn getur hinsvegar fylgt hætta á ofveiði. Eyjafjarðará var ein aflahæsta (Guðbergsson, 2012) bleikjuveiðiá Íslands á árunum 1997-2005 og seldust veiðileyfi hennar upp með góðum fyrirvara á þeim árum (Jón Benedikt Gíslason, 2010). Upp úr 2005 varð óútskýrt hrun á veiði í ánni sem leiddi til hruns í sókn veiðimanna í hana. Þar sem ekki varð sambærilegt hrun í öðrum ám á Eyjafjarðarsvæðinu var talið hugsanlegt að um ofveiði hafi verið að ræða. Ýmsar vísbendingar eru þó um að hrun bleikjustofnsins gæti átt sér aðrar eða fleiri orsakir en ofveiði.
 |
| Mynd 1Veiðitölur bleikju í völdum ám í Eyjafirði (Guðbergsson, 2012) |
 |
| Mynd 2 Veiðitölu urriða í völdum í Eyjafirði (Guðbergsson, 2012) |
Veiðihlutfall í laxveiði, miðað
við sambærilega sókn[1]
(þ.e. sambærilegan fjölda veiðidaga), er
gjarnan talið um 60-70% (vantar heimild), og er
það að mestu óháð stærð fiskistofns eða vatnsfalls. Ef stofninn fer minnkandi (burtséð frá
orsökum) og við gefum okkur að veiðihlutfallið bleikju sé einnig nánast fasti, þá magnar veiðin niðursveifluna og hugsanlega
það mikið að komið er niður fyrir sjálfbærnimörk. Þá verður að setja á kvóta á afla[2], þ.e. takmarka dráp á fiski af völdum veiða.
Í
Eyjafjarðará hefur verið brugðist við minnkandi veiði með kvótasetningu, þannig
að afli er takmarkaður en veiðar eru áfram ótakmarkaðar í magni (ekki er
takmarkað hvað má veiða&sleppa af fiski) og sókn er óbreytt. Lítið hefur verið rannsakað hvaða áhrif
veiða&sleppa fyrirkomulag hefur í bleikju, þ.e. á lifun, en víða hefur það gefið góða raun við
veiðistjórnun á laxi og urriða.
Vatnshiti og tími frá sjógöngu eru þættir sem hafa áhrif á lifun við
veiða&sleppa Mögulegt er að rannsaka
lifun með því að merkja fisk sem sleppt er og virðist lifun bleikju af
merkingum vera svipuð og hjá laxi og urriða. Einhverjum kann að virðast það undarlegt að
veiðimenn borgi fyrir að fá að veiða fisk til þess eins að sleppa honum
aftur, en stangveiðimenning, líkt og
önnur menning er margbreytileg.
Afar
mikilvægt er að rannsókn fari fram á nýtingarmöguleikum,
veiðistjórnunaraðferðum og veiðiþoli svæða áður en sókn eykst. Niðurstöður slíkrar rannsóknar gætu varpað
ljósi á hrunið í Eyjafjarðará og verið öðrum leiðarljós við skipulag nýtingar
veiðisvæða sinna. Mjög mikilvægt er að
átta sig á orsökum og afleiðingum þessa aflabrests, til að slíkt endurtaki sig
ekki. Mörg ár getur tekið að byggja upp
veiðistofn og þá tekur einhver ár að fá veiðimenn til að sækja svæðið aftur.
Stærstu
spurningar sem þarf að svara í þessu samhengi,
eru þá hvort orsök minnkandi bleikjustofns sé vegna umhverfisþátta svo
sem hitastigs eða vegna aukinnar sóknar? Óháð orsökum minnkandi bleikjustofns þarf svo
að svara hvaða áhrif veiðistjórnunaraðferðin veiða&sleppa hefur á
bleikjustofninn.
Hér
verður reynt að svara spurningunni:
„Getur
veiða og sleppa verið raunhæf aðferð til veiðistjórnunar á sjóbleikju í
Eyjafjarðará? „
